Rozterki kulinarne

Uwielbiam blogi kulinarne. Poza doznaniami estetycznymi i smakowymi dostarczają mi one także inspiracji językowych. Jedliście w dzieciństwie kaszę mannę? A może ktoś jadł niepoprawną kaszę „manną”? Manna odmienia się rzeczownikowo, więc kupujemy mannę, nie mamy kaszy manny. Niepoprawnie byłoby kupić trochę kaszy „mannej”. Na śniadanie jem czasem tosty, albo jednego tosta, nie „tost”.
Por, brokuł i szparag to warzywa. W pierwszym problem dotyczy rodzaju. Zdarza się, że ktoś wrzuca do zupy „porę”. To nieprawidłowe użycie. Por jest rodzaju męskiego. Do sałatki dodajemy więc  pora, a nie „porę”. Rodzaju męskiego są też brokuł i szparag. I odmieniają się tak samo: nie ma brokuła i szparaga. W przypadku tych dwóch warzyw, częściej używana jest liczba mnoga i tu problem pojawia się w dopełniaczu. Jemy krem z brokułów lub krem ze szparagów. Bardzo niedobrze byłoby robić krem z „brokuł” i „szparag”. Nawet brzmi strasznie.
Kłopoty są także z owocami. Pomarańcza to źródło wiecznych problemów. Po pierwsze z rodzajem – pomarańcza jest rodzaju żeńskiego, często jednak spotykamy niepoprawnego „pomarańcza” (w mianowniku „pomarańcz”), może dlatego, że o kolorze pomarańczowym mówimy pomarańcz. Po drugie z formą w dopełniaczu liczby mnogiej. Nie ma pomarańczy lub pomarańcz, nigdy „pomarańczów”. Winogrono też nie jest bez winy, ale wystarczy zapamiętać, że to winogrono a nie „winogron”.
Desery to problem nie tylko kaloryczny. Kisiel kojarzy mi się z dzieciństwem i pamiętam, że już wtedy były trudności z odmianą. Dziś nie lubię kisielu, nie „kiślu”. A deser może być z kisielem, a nie z „kiślem”. Na koniec tort, który stwarza problemy w dopełniaczu i bierniku. Nie zjemy (kogo? czego?) tortu, a kupimy (kogo? co?) tort. Nie używamy formy „torta” w żadnym przypadku.
Czy są inne wyrazy „kulinarne”, z którymi jest problem?

Półtora i półtora

Spotkamy się za półtorej tygodnia, do ciasta dodaj półtora szklanki mąki, widzieliśmy się przed półtorą roku. Słyszę to wciąż i czytam. Liczebnik półtora (tak, to jest liczebnik) ma jedynie dwie formy, więc wydawać by się mogło, że nie powinien sprawiać kłopotów. Zwłaszcza w porównaniu z innymi słowami w języku polskim. Jednak jest z nim problem. Ciekawe, że wiele wyrazów, które powinny być odmieniane, często pozostaje bez odmiany, a biedne „półtora” rozciągane jest na różne formy:) Tymczasem liczebnik ten jest nieodmienny, występuje w dwóch formach: ‚półtora’ w rodzaju męskim i nijakim (półtora tygodnia, półtora ciastka) i ‚półtorej’ w rodzaju żeńskim (półtorej godziny, książki, szklanki). Zachowuje te dwie formy w każdym z  przypadków.  Zwróćmy też uwagę, co dzieje się z rzeczownikami występującymi obok tego liczebnika: dzwoniłam do niej przed godziną, ale dzwoniłam do niej przed półtorej godziny, spotkaliśmy się przed rokiem, ale przed półtora roku. Warto zapamiętać, że podobnie zachowują się liczebniki: pół i ćwierć.

Odmiana nazwisk – ogólnie

Reguła jest prosta, w języku polskim odmieniamy każde nazwisko, do którego znajdziemy wzorzec odmiany. Czyli większość osób mówiących: „moje nazwisko się nie odmienia” nie ma racji. A już na pewno nie mają racji urzędnicy, unikający odmiany nazwisk w pismach urzędowych.

Wzorzec odmiany nazwiska zależy od płci i narodowości właściciela oraz od zakończenia nazwiska (a konkretnie jego fonetycznej formy).

Oczywiście są wyjątki: nie odmieniają się nazwiska kobiet niezakończone na -a. Dozwolone jest też nieodmienianie nazwisk męskich zakończonych na -o, -e lub tych, które są akcentowane na ostatniej sylabie,  ale tylko w sytuacji, gdy poprzedzone są one odmienionym imieniem lub rzeczownikiem pospolitym. To nie zwalnia z konieczności ich odmieniania, ale pozwala na „chwilową ucieczkę”, gdy mamy problem, a nie możemy tego sprawdzić.

A wszystkich tych, którzy twierdzą, że sami mogą zdecydować, czy ich nazwisko się odmienia, czy też nie, odsyłam do wypowiedzi w Poradni Językowej PWN

Już zapraszam do czytania kolejnych wpisów dotyczących nazwisk, będę zasady uzupełniać przykładami.

Decyzja. Popełnić? Podjąć?

Poseł Hofman w swojej wypowiedzi w TVP użył sformułowania „ludzie popełniają różne decyzje polityczne”, to mnie skłoniło do analizy, czy decyzję można popełnić. Korpus języka polskiego na pwn.pl nie wskazuje żadnego takiego połączenia.

Decyzja – to postanowienie będące wynikiem dokonania wyboru (SJP, PWN). Decyzję się podejmuje. Decyzja może zapaść. Decyzja może do kogoś należeć. Można też ją wydać.

Popełnić natomiast można przestępstwo, błąd. Popełnić oznacza: zrobić coś złego. Można też popełnić utwór, pisząc go lub komponując, ale to jedynie żartobliwie.

Wypowiedź posła odnosiła się do jego kolegów z PiS, którzy zapisali lub zapiszą się do klubu „Solidarna Polska”, pewnie więc, jego zdaniem, oni popełnili decyzję. Mnie to połączenie wciąż wydaje się nieprawidłowe.