Trudne by

Stworzyłam nową kategorię: przysłane rozterki. Będę tutaj wrzucać odpowiedzi na pytania przesłane przez FB i pocztą elektroniczną.

Czy można zgłosić rozterkę? Najczęściej używane wyrazy z kłopotliwą cząstką ‚by’ – dałoby się czy dało by się, możnaby itd. (formy osobowe i bez)? kłaniam się: – Zofia C.

Zacznę od początku. Tak naprawdę mamy dwa „by”. Pierwsze to spójnik o dwóch znaczeniach, jednym równym „aby”, a drugim wprowadzającym wtrącenie, zawierające komentarz na temat użytego w zdaniu słowa lub wyrażenia, np.: Ich młodzieńcza brawura, by nie powiedzieć głupota, przynosi jednak efekty. Ze spójnikiem raczej nie ma problemu. Piszemy go, oczywiście, rozdzielnie, również wtedy gdy bym, byś, byście, byśmy są połączeniem spójnika „by” z końcówkami osobowymi, np.: Chciałbym, byście to przeczytali. Idź, by sprawdzić, jak im poszło.

Problem jest z tym drugim „by” – tym, które jest wykładnikiem trybu przypuszczającego. Możliwe jest jego rozszerzenie o końcówki osobowe, wtedy przybiera formy: bym, byś, byśmy, byście.

Zasady ortografii mówią: łącznie piszemy cząstki: bym, byś, by, byśmy, byście:  z osobowymi formami czasownika, z osobowymi formami czasownika użytymi w funkcji bezosobowej, z partykułami, większością spójników i w wyrazach porównawczych.

Rozdzielną pisownię cząstek: bym, byś, by, byśmy, byście stosujemy: po nieosobowych formach czasownika, po rzeczownikach, przymiotnikach, przysłówkach, liczebnikach, zaimkach.